Η ψυχοθεραπεία είναι μία διαδικασία μέσα από την οποία άτομα, ζευγάρια ή οικογένειες υποστηρίζονται για:
- να επιλύσουν προβλήματα που αντιμετωπίζουν,
- να διαχειριστούν δυσκολίες και αλλαγές που επηρεάζουν τη ζωή τους,
- να διερευνήσουν νέους τρόπους για να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους και τον κόσμο γύρω τους,
- να ανακαλύψουν προοπτικές για τις σχέσεις τους, τους στόχους τους και τη ζωή τους.
Η διαδικασία αυτή βασίζεται στο λόγο-συζήτηση που διεξάγεται ανάμεσα στον/στην ψυχοθεραπευτή /τρια και στο άτομο ή άτομα που ζητούν υποστήριξη.
Η κάθε ψυχοθεραπευτική προσέγγιση βασίζεται στο δικό της θεωρητικό πλαίσιο, όλες όμως συμφωνούν για τη σπουδαιότητα της θεραπευτικής σχέσης, της σχέσης δηλαδή που αναπτύσσεται ανάμεσα στους ψυχοθεραπευτές και στα άτομα που απευθύνονται για βοήθεια.
Οι θεραπευτές που ακολουθούν τη συστημική προσέγγιση δεν αντιλαμβάνονται το ρόλο του θεραπευτή ως εξωτερικού παρατηρητή που μπορεί να κρίνει αντικειμενικά και ουδέτερα όσα διαδραματίζονται κατά τη διάρκεια της συνεδρίας. Ο/Η συστημικός/-ή θεραπευτής/-τρια θεωρεί ότι αποτελεί μέρος του θεραπευτικού συστήματος και «κτίζει», δηλαδή συν-κατασκευάζει, μαζί με το άλλο άτομο το θεραπευτικό πλαίσιο.
Οι συστημικοί θεραπευτές πρέπει να έχουν ακολουθήσει τετράχρονη εκπαίδευση και να έχουν κάνει προσωπική θεραπεία στη συστημική προσέγγιση. Οι προϋποθέσεις αυτές τίθενται και από την European Family Therapy Association (EFTA).
Ατομικές συναντήσεις
Οι ατομικές ψυχοθεραπευτικές συναντήσεις παρέχουν στους ανθρώπους το χώρο και το χρόνο για να εκφράσουν τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς τους μέσα σε ένα ασφαλές πλαίσιο. Παρόλο που οι συνεδρίες γίνονται σε ατομικό επίπεδο, δίνεται έμφαση στις αλληλεπιδράσεις του ατόμου μέσα στα συστήματα (οικογένεια, εργασιακός χώρος κλπ) στα οποία ανήκει, και στην ανάδειξη του συμπτώματος ως στοιχείου «χρήσιμου» για ολόκληρο το σύστημα.
Το άτομο υποστηρίζεται να αναγνωρίσει τα συναισθήματα του, να «αναγνώσει» διαφορετικές οπτικές, να κατανοήσει τον εαυτό του ως αδιάσπαστο κομμάτι ενός ζωντανού και ανοιχτού συστήματος και τελικά να ανακαλύψει καινούργιες δυνατότητες και προοπτικές. Συχνά, οι ατομικές συναντήσεις συνδυάζονται με συναντήσεις ζευγαριού ή οικογενειακές συναντήσεις.
Ψυχοθεραπευτικές Ομάδες
Εναλλακτικά με τις ατομικές ψυχοθεραπευτικές συναντήσεις τα άτομα που ζητούν υποστήριξη μπορεί τα μετέχουν σε μία ψυχοθεραπευτική ομάδα. Στο πλαίσιο της ψυχοθεραπευτικής ομάδας το άτομο μπορεί να αξιοποιήσει τις σχέσεις που αναπτύσσονται για να κατανοήσει τον τρόπο που αλληλεπιδρά στην προσωπική του ζωή, ενώ παράλληλα διευρύνει τις οπτικές του μέσα από τις παρεμβάσεις αλλά και τις αφηγήσεις των άλλων μελών της ομάδας. Η συμμετοχή ενός ατόμου σε ψυχοθεραπευτική ομάδα ακολουθεί συγκεκριμένα κριτήρια τα οποία συνεκτιμούνται με συνεργασία του θεραπευτή και του ατόμου που ζητά υποστήριξη. Στην Ελλάδα η συστημική προσέγγιση έχει εστιάσει ιδιαίτερα στην ομαδική ψυχοθεραπεία και στη αξιοποίηση της δυναμικής της ομάδας.
Οικογενειακές συναντήσεις
Η ζωή κάθε οικογένειας είναι άμεσα συνδεδεμένη με αλλαγές και προκλήσεις. Η γέννηση ενός παιδιού, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, η απομάκρυνση ενός παιδιού από το σπίτι, είναι κάποια από τα γεγονότα που αποτελούν φυσική εξέλιξη της ζωής μιας οικογένειας και προκαλούν αναταράξεις στα μέχρι τότε δεδομένα. Ταυτόχρονα, η οικογένεια έχει να ανταποκριθεί και σε αλλαγές που σχετίζονται και με το εξωτερικό περιβάλλον (π.χ. μια οικονομική κρίση που θα επηρεάσει το εισόδημα των γονέων, μια φυσική καταστροφή κλπ.). Στην πορεία των χρόνων, κάθε οικογένεια καλείται να προσαρμόζεται στις νέες πραγματικότητες που δημιουργούνται ξεπερνώντας προβλήματα και κρίσεις που αντιμετωπίζει στο διάβα της. Αρκετές φορές, στις περιόδους μεγάλων αλλαγών, οι οικογένειες δεν μπορούν να βρουν τρόπους να αναπροσαρμόσουν ρόλους και πρότυπα συμπεριφορών και οδηγούνται σε κρίσεις που πολλές φορές μπορούν να τις οδηγήσουν ακόμη και σε διάλυση. Οι οικογενειακοί θεραπευτές βοηθούν τις οικογένειες να ανταποκριθούν στις αλλαγές, να ξανα-ανακαλύψουν τρόπους να είναι μαζί και να βρουν θετικούς τρόπους για να αντιμετωπίσουν προβλήματα και δυσκολίες.
Συχνά, οι οικογένειες που προσεγγίζουν ένα θεραπευτή αντιμετωπίζουν κάποια δυσκολία με τα παιδιά τους. Παιδιά με επιθετική συμπεριφορά, έφηβοι με προβλήματα εξάρτησης, νευρικής ανορεξίας ή παχυσαρκίας, παιδιά με σχολική φοβία ή με προβλήματα βραδινής ενούρησης είναι μερικά μόνο από τα προβλήματα που μπορεί να κινητοποιήσουν τους γονείς και να τους οδηγήσουν στο θεραπευτή. Στις οικογενειακές συναντήσεις, αυτός που προσδιορίζεται από την οικογένεια ως ο προβληματικός αποκτά μια άλλη θέση: είναι το άτομο που βοηθά την οικογένεια να κατανοήσει την ύπαρξη προβλημάτων, που τους «οδηγεί» στη θεραπεία και εκφράζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η οικογένεια. Οι οικογενειακές συνεδρίες παρέχουν το ασφαλές πλαίσιο για τον επαναπροσδιορισμό των σχέσεων μέσα στην οικογένεια, βοηθούν το μέλος της οικογένειας που αντιμετωπίζει το «πρόβλημα» να απαλλαγεί από τα ανεπιθύμητα συμπτώματα και ολόκληρη την οικογένεια να ανακαλύψει νέους, πιο λειτουργικούς τρόπους στο σχετίζεσθαι.
Συναντήσεις ζευγαριών
Tα ζευγάρια απευθύνονται για υποστήριξη προκειμένου να αντιμετωπίσουν προβλήματα όπως συγκρούσεις, ματαιώσεις, εξωσυζυγικές σχέσεις, σοβαρές απώλειες ή ασθένειες, ή άλλου είδους συμπτώματα (π.χ. αλκοολισμός, χαρτοπαιξία). Όταν αναπτύσσονται αρνητικά πρότυπα στη σχέση του ζευγαριού και διατηρούνται κάποιες φορές για χρόνια, οι άνθρωποι αισθάνονται πληγωμένοι, θυμωμένοι και μπερδεμένοι. Το γεγονός ότι δυσλειτουργικές δυναμικές που αναπτύσσονται ανάμεσα στο ζευγάρι αναπαράγονται με έναν τρόπο που μοιάζει αδιέξοδος οδηγεί σε μια αίσθηση σύγχυσης και ανημποριάς. Η επικοινωνία καταρρέει και οι συγκρούσεις επαναλαμβάνονται στα ίδια πρότυπα.
Οι οικογενειακοί θεραπευτές συνεργάζονται με το ζευγάρι προκειμένου να αναδειχθεί το πλέγμα των σχέσεων που έχει διαμορφωθεί καθώς και οι «επαναλήψεις» στα πρότυπα επικοινωνίας. Έτσι, οι σύζυγοι/σύντροφοι μπορούν να μετακινηθούν πέρα από την κριτική, τις κατηγορίες, τους αγώνες εξουσίας και την άμυνα, να ξεπεράσουν τα συνήθη αρνητικά πρότυπα αλληλεπίδρασης, να επιλύσουν τις συγκρούσεις επικοινωνώντας πιο ανοικτά τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους, να εστιάσουν στο να χτίσουν λύσεις μέσα από μια συνεργατική διαδικασία και να ζουν με περισσότερη κατανόηση και τρυφερότητα.