Η θεωρία των συστημάτων είναι ένα σύνολο εννοιών, που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο κάθε άτομο είναι συνδεδεμένο με το ευρύτερο περιβάλλον του.
Το άτομο θεωρείται ως μία ενιαία οντότητα, αλλά ταυτόχρονα και ως μέρος ενός μεγαλύτερου συστήματος και με αυτήν την έννοια, κάθε άνθρωπος μελετάται στο πλαίσιο των συστημάτων στα οποία ανήκει. Η κοσμοθεωρία του, οι αξίες του, ο τρόπος που νοηματοδοτεί τον κόσμο γύρω του και κατά συνέπεια οι αντιδράσεις και η συμπεριφορά του, διαμορφώνονται μέσα στα πλαίσια των αλληλεπιδράσεων και της δυναμικής των συστημάτων μέσα στα οποία μεγαλώνει και λειτουργεί στην πορεία της ζωής του.
Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τη θεωρία των συστημάτων, ο άνθρωπος θεωρείται πως μπορεί να επηρεάσει το ευρύτερο περιβάλλον του, καθώς κάθε αλλαγή σε ένα μέρος του συστήματος μπορεί να προκαλέσει συνολικότερες αλλαγές στο σύστημα.
Η θεραπεία που βασίζεται στη θεωρία των συστημάτων απευθύνεται σε οικογένειες και ομάδες, αλλά και σε μεμονωμένα άτομα ή ζευγάρια. Οι συστημικοί θεραπευτές δεν αναγνωρίζουν ασθενείς, αλλά άτομα που εκφράζουν, μέσω της εμφάνισης ενός συμπτώματος, δυσλειτουργίες του συστήματος στο οποίο εντάσσονται. Δουλεύοντας με άτομα, οικογένειες ή και ευρύτερα συστήματα, εστιάζουν στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ατόμων που απαρτίζουν κάθε σύστημα. Επιδιώκουν με τον τρόπο αυτό να αναδείξουν δυσλειτουργικές διαδικασίες, δομές και αντιλήψεις, αλλά και να βοηθήσουν το σύστημα να αναπτύξει νέες «πραγματικότητες» και ικανότητες, οι οποίες επιτρέπουν την εξέλιξη και διαφοροποίηση των μελών του χωρίς την παρουσία συμπτωμάτων.
Σύμφωνα με τη συστημική θεωρία, κάθε άτομο κατέχει μία ξεχωριστή θέση στη λειτουργία του συστήματος που ανήκει και κατασκευάζει μία δική του πραγματικότητα για τις σχέσεις μεταξύ των μελών του. Επομένως, σε κάθε σύστημα συνυπάρχουν «πολλαπλές πραγματικότητες». Οι συστημικοί θεραπευτές βοηθούν τα άτομα να αναγνωρίσουν αυτές τις «πραγματικότητες» ώστε να κατανοήσουν τον εαυτό τους και τις σχέσεις τους με νέους τρόπους.
Οι συστημικοί θεραπευτές έχουν εκπαιδευτεί, τόσο σε τεχνικές και θεωρίες που αφορούν στην ατομική και οικογενειακή συμβουλευτική, όσο και στην αξιολόγηση και το συντονισμό μεγαλύτερων κοινωνικών ομάδων. Λόγω της εκπαίδευσής τους να κατανοούν τις πολύπλοκες σχέσεις που δημιουργούνται στα συστήματα μπορούν να πραγματοποιούν παρεμβάσεις σε μεγάλους οργανισμούς όπως εταιρίες, σχολεία, μονάδες υγείας κ.α.